این گزیده هایی از متن فارسی است که به زودی توسط بنیاد ایران شناسی دانشگاه تورنتو برای اولین بار چاپ خواهد شد
شگرف‌نامه ولایت: سفرنامه میرزا اعتصام الدین باجپوری به ولایت انگلیس. به کوشش محمد توکلی با همکاری وحید طلوعی. تورنتو: نبیاد مطالعات ایران، ۲۰۱۴
ترجمه انگلیسی این بخش اینجاست، و توضیحاتی در مورد ترجمه متن اینجا. برای سرعت کار، متن فارسی را از فایل پی دی اف برداشت و اینجا نسب میکنم. تا آنجا که بتوانم یادداشتهای ویراستاری را حذف میکنم اما متن کاملا تصحیح شده نخواهد بود. شماره صفحات به فایل پی دی اف رجوع دارند. با تشکر فراوان از دکتر محمد توکلی ترقی که متن چاپ نشده را در اختیار من گذاشتند
در ذکر وسعت و فُسحت دريای شور و عدم انتهای عمق دريا گويد
بايد دانست که وسعت دريا و ته آب و نهايت کنارۀ آن طرف بهجز خدای عالمالغیب و آفريدگار جهان کسي را معلوم نیست و عقل انسان بر آن کار نميکند. و در حالت جهازنشیني، هرگاه به نظر تعقل در فسحت دريا و آسمان ملاحظه ميرفت، قدرت کمال خدايي ظاهر ميشد. ص ۳۶
درين معني مردمان اين مُلك را که گاهي روی دريا نديدهاند گمان آن است، بلكه يقین ميدانند که سكندرتمامي دريا را جريب ساخته. اين معني محض غلط فاحش ]است[ که به هیچ صورت امكان ندارد. چه هرگاه عمق دريا را پاياني نیست و استقرار لنگر بدون خاكِ ته آب صورت نبندد و طول و عرض دريا ناپديد است، سكندر و حكمای آن عصر که جز انسان بیش نبودند، چه مقدور داشتند که تمامت دريا را پیمايش کنند و جهازرا به دريا لنگر نمايند. لیكن قول شیخ را غلط نبايد گفت و ظاهراً مدعای شیخ بر کنارۀ دريا بوده باشد. چنانچه از تواريخ فرنگ يقین دريافته شد که چون اختراع پیمايش تری از سكندر است. ص ۳۷-۳۸
دانايان فرنگ ميگويند که مورخان فارسي و عربي در تواريخ پادشاهان و پیغمبران و حكما و غیره به موجب روايات سماعي اختلاف بسیار کردهاند و مدار بر يك قال و يك حكم نداشته، خصوص بر حالات سكندر اغراق کلام و غلوّ فاحش به درجۀ اتم دارد. اول آنكه ظالم بود وعادل نام کرده؛ و بيدين محض بود، چنانچه دعوی خدايي کرده، و او را ديندار و پیغمبر خوانده؛ ديگر فاسق بود و محبت با زنان بسیار داشت، او را نیكکار و مجرد ميگويند. ص ۳۸